SŁOWNIK terminów literackich|||||||||||||||||||T||||| 
teatr
Teatr Telewizji
tekst
tekst poboczny
tekstologia
temat
teoria literatury
teza
tradycja literacka
tragedia
tragizm
tren
trzy jedności
tytuł teatr – rodzaj sztuki widowiskowej, w której aktorzy odgrywają na scenie role, a zgromadzona publiczność tę zainscenizowaną (stworzoną przez aktorów) rzeczywistość ogląda. Przedstawieniom towarzyszy scenografia (dekoracje, kostiumy aktorów) i muzyka, jego podstawą jest tekst literacki, np. dramat. Zobacz: inscenizacja. Teatr Telewizji – spektakle teatralne przeniesione na ekran, zarejestrowane kamerą w teatrze lub specjalnie nagrywane dla telewizji w studio, plenerach itp. Zobacz: ekranizacja, adaptacja. tekst – zapisana bądź przekazana ustnie wypowiedź stanowiąca zamkniętą treściowo całość. Tekst kultury to każdy zbudowany zgodnie z określonymi regułami wytwór kultury, np. strój, obraz, budowla. Tekst literacki to dzieło literackie w postaci utrwalonej na piśmie. Zobacz: tekstologia. tekst poboczny – zobacz: didaskalia. tekstologia – dziedzina nauki o literaturze zajmująca się badaniem i opisem wszelkiego rodzaju tekstów literackich. temat – zespół motywów, który jest podstawą świata przedstawionego w utworze literackim. Zapewnia spójność dzieła i jest nadrzędny wobec wszystkich pozostałych motywów, jest osią kompozycyjną utworu (czyli jej głównym elementem). W przypadku powieści temat może określać jej odmianę gatunkową, np. przygodowa, obyczajowa. teoria literatury – nauka o literaturze zajmująca się badaniem dzieł literackich, twórczości pisarzy, przebiegu procesu historycznoliterackiego oraz odbioru tekstów literackich. Inna nazwa to literaturoznawstwo. Zobacz: filologia, poetyka. teza – twierdzenie lub założenie, które ktoś zamierza uzasadnić, udowodnić. W nauce o literaturze termin ten określa wyraźnie zaproponowane przez autora rozwiązanie problemu postawionego przed odbiorcą w utworze literackim (np. pozytywistyczna powieść z tezą, czyli taka, w której fabuła służy tylko jako ilustracja pewnej idei, problemu). Zobacz: argument. tradycja literacka – całość dokonań i doświadczeń literackich z przeszłości, które wpływają na bieżące życie literackie. Elementami tradycji mogą być zarówno całe utwory literackie, jak i zespoły norm literackich, czyli zasady dotyczące budowy dzieła literackiego, konstruowania poszczególnych gatunków czy stylów literackich. Wszystkie te elementy dodatkowo podlegają uporządkowaniu pod względem czasowym (proces historycznoliteracki). tragedia – drugi, obok komedii, gatunek dramatu, w którym przedstawione działania bohaterów z góry skazane są na nieuchronną klęskę. Tragedię antyczną (czyli taką, która powstała w antyku) charakteryzowały: rygorystyczna budowa (rozpoczynał ją prolog, potem następowały pieśni chóru, który komentował opisywane zdarzenia, przeplatające się w obrębie aktów i scen z dialogami i monologami postaci), stosowanie zasady trzech jedności (miejsca, czasu i akcji) oraz zasady decorum (czyli zasady stosowności użytego stylu do tematu wypowiedzi. Tragedia była pisana stylem wysokim, tzn. uroczystym, bogatym w środki artystyczne). Celem tragedii było wywołanie w widzu katharsis, czyli duchowego oczyszczenia ze złych uczuć, poprzez doznanie silnych emocji towarzyszących przeżywaniu sztuki. Później zasady kompozycji rozluźniły się. Przykładem tragedii antycznej jest Antygona Sofoklesa, a tragedii nowożytnej – utwór Wiliama Szekspira Romeo i Julia. Zobacz: tragizm. tragizm – polega na ukazaniu nierozwiązalnego konfliktu między dążeniami bohatera a nieuchronnością katastrofy, która musi go spotkać. Fizyczna klęska bohatera pozytywnego niesie jednak za sobą jego zwycięstwo moralne, np. w tragedii Ajschylosa Prometeusz w okowach Prometeusz, który wykradł bogom ogień, aby poprawić byt ludzi, został za swój czyn przykuty do skały i skazany na wieczne cierpienie (orzeł wyjadał mu codziennie odrastającą wątrobę), ale zapamiętano go na zawsze jako dobroczyńcę ludzkości. Tragizm to przeciwieństwo komizmu. Zobacz: tragedia. tren – pieśń żałobna, lamentacyjna, wyrażająca żal z powodu czyjejś śmierci, rozpamiętująca czyny zmarłego oraz zawierająca pochwałę jego zalet. Najsłynniejszy polski zbiór trenów to cykl Jana Kochanowskiego Treny, który powstał po śmierci córki poety, Urszuli. Zobacz: pieśń, elegia, liryka. trzy jedności – trzy podstawowe reguły, które obowiązywały w dramacie starożytnym (w antyku): jedność akcji (fabuła miała obejmować jeden wątek); jedność czasu (czas fabuły nie powinien przekraczać jednej doby); jedność miejsca (cała fabuła miała rozgrywać się w tej samej przestrzeni, bez konieczności zmiany dekoracji). Zobacz: dramat. tytuł – nazwa nadana dziełu, najczęściej przez jego autora. Jest podstawowym czynnikiem identyfikacji tekstu i jego nieodłączną częścią. Może odnosić się zarówno do treści utworu (Zemsta Aleksandra Fredry), jak i określać jego gatunek literacki (Bajki Adama Mickiewicza). powrót do początku strony |
