PRZEMYSŁ w Polsce
PRZEMYSŁ
na Świecie, w Europie
__________
GÓRNICTWO | DZIAŁALNOŚĆ PRODUKCYJNA |
... | ... |
surowce energetyczne | energetyka |
węgiel kamienny, węgiel brunatny, | elektrownie cieplne, |
... | ... |
rudy metali | hutnictwo |
miedzi, cynku i ołowiu, | miedzi, żelaza, cynku i ołowiu, |
... | ... |
inne surowce | |
siarka, sól kamienna, surowce skalne |
Początki działalności przemysłowej na ziemiach polskich miały miejsce w Okręgu Staropolskim (dolina rzeki Kamiennej – okolice Kielc). Już w średniowieczu wydobywano tam rudy metali, z których wytapiano żelazo, miedź, ołów, cynk i srebro. Największy rozkwit tego okręgu przypadł na wiek XIX, a dominującą dziedziną produkcji było hutnictwo żelaza.
Również w XIX wieku, a także w okresie międzywojennym na bazie węgla kamiennego rozwinął się Górnośląski Okręg Przemysłowy. Oprócz kopalń działały tam koksownie, huty, walcownie, odlewnie i inne zakłady przemysłu ciężkiego.
Poza Śląskiem działalność produkcyjna skupiała się na obszarach miejskich: w Warszawie (przemysł metalowy i maszynowy), Łodzi (przemysł włókienniczy), Gdańsku (przemysł stoczniowy), Poznaniu (przemysł maszynowy).
Po II wojnie światowej cała gospodarka została objęta centralnym sterowaniem. Główny nacisk położono na jeszcze większy rozwój przemysłu ciężkiego w oparciu o wydobycie węgla kamiennego na Górnym Śląsku. W efekcie powstały i rozwinęły się m. in. wielkie huty w Krakowie (Nowa Huta) i Dąbrowie Górniczej (“Katowice”), stocznie w Gdynii, Gdańsku, Szczecinie, fabryki samochodów w Warszawie, Bielsku Białej i Tychach, fabryki wagonów we Wrocławiu i w Chorzowie, zakłady zbrojeniowe w Gliwicach i Radomiu.
W latach 50-tych odkryto duże złoża rud miedzi i siarki; rozpoczęto także odkrywkową eksploatcję węgla brunatnego. Dzięki temu gospodarka mogła rozwijać się w innych kierunkach – przemysł elektrotechniczny, elektroniczny, chemiczny, energetyka.
W 1964 roku oddano do użytku rurociąg “Przyjaźń”, którym do dziś płynie rosyjska ropa naftowa przerabiana w wielkiej rafinerii w Płocku.
BOGACTWA MINERALNE w Polsce
Ostatnie kilkanaście lat to okres radykalnych zmian w polskim przemyśle. Gospodarka centralna zastąpiona została rynkową, co wywołało konieczność restrukturyzacji wielu zakładów produkcyjnych. Zaczęła obowiązywać fundamentalna zasada ekonomiczna, że koszty wytworzenia towaru nie mogą być wyższe od ceny jego zbycia. W związku z tym liczne nierentowne fabryki, kopalnie, huty postawiono w stan upadłości.
Z jednej strony w Polsce zakładów przemysłowych ubywa (z powyższych względów), a z drugiej przybywa. Okazaliśmy się bowiem źródłem taniej siły roboczej dla przedsiębiorców z Europy Zachodniej, USA, Japonii i Korei Południowej. Dzięki temu nasz kraj objęty został ogólnoświatowym trendem przenoszenia produkcji na obszary o niskich kosztach wytwarzania (“offshoring”).
Polskie władze dodatkowo starają się przyciągnąć zagranicznych inwestorów stwarzając korzystne warunki prawno-skarbowe (ulgi, zwolnienia podatkowe). Przykładem są specjalne strefy ekonomiczne, które powstały na obszarach dotkniętych największym bezrobociem, by aktywizować lokalną społeczność i rozwijać dany region.
SPECJALNE STREFY EKONOMICZNE (SSE) w Polsce
;)
Przedstawiona poniżej mapa pokazuje rozmieszczenie głównych firm przemysłowych w naszym kraju, a wykaz 20 największych z nich znaleźć można w tabeli.
ROZMIESZCZENIE NAJWIĘKSZYCH FIRM PRZEMYSŁOWYCH
w Polsce
Podsumowując, najważniejsze zmiany w polskim przemyśle w ostatnich latach to:
- przejście na gospodarkę rynkową,
- prywatyzacja,
- utworzenie Specjalnych Stref Ekonomicznych
- wzrost inwestycji zagranicznych,
- większa ilość spółek z kapitałem zagranicznym.
__________
SUROWCE ENERGETYCZNE w Polsce
Spośród surowców energetycznych największe znaczenie w Polsce ma węgiel – zarówno kamienny jak i brunatny.
Węgiel kamienny odgrywał kluczową rolę w okresie powojennym. Władze PRL-u stale dążyły do jak największego wydobycia – w latach 70-tych zajmowaliśmy 4 miejsce na świecie pozyskując nawet 200 mln ton rocznie. Przejście na gospodarkę rynkową w 1989 roku spowodowało znaczne ograniczenie wydobycia i likwidację wielu niedochodowych, przestarzałych kopalń. W połowie lat 90-tych nieopłacalny stał się eksport polskiego węgla. Później okazało się też, że sprowadzenie węgla kamiennego na przykład z Chin, Indii, RPA czy nawet z Australii może być tańsze niż jego zakup w krajowych kopalniach.
Obecnie eksploatacja złóż węgla kamiennego prowadzona jest na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Lubelskim (pod koniec lat 90-tych zaprzestano wydobycia w Zagłębiu Wałbrzyskim). Na Śląsku przetrwały jedynie najbardziej dochodowe kopalnie, które zrzeszyły się w spółkach węglowych (patrz mapa firm przemysłowych i tabela). Natomiast na Lubelszczyźnie górnictwo rozwinęło się stosunkowo niedawno (głównie w latach 80-tych) i z tego względu jest na tyle nowoczesne, że może dziś skutecznie funkcjonować w gospodarce rynkowej.
Wydobycie węgla w Polsce w latach 1950-2008
Wprawdzie pokłady węgla brunatnego rozpoznane zostały jeszcze przed II wojną światową, ale jego wydobycie na skalę przemysłową rozpoczęto dopiero w latach 60-tych. Eksploatacja prowadzona jest w 3 zagłębiach: Turoszowskim, Konińskim i Bełchatowskim. Zdecydowana większość pozyskiwanego węgla trafia do pobliskich elektrowni.
Trzeba wiedzieć, że pokłady węgla brunatnego zalegają płytko, tuż pod powierzchnią ziemi. W związku z tym wydobycie prowadzone jest metodę odkrywkową – węgiel wykopuje się z ziemi przy pomocy wielkich koparek. Prowadzi to do znacznych przekształceń krajobrazu – patrz zdjęcie.
;){kind=link}
Z pozostałych surowców energetycznych ważną rolę odgrywa gaz ziemny. Występuje on głównie w Wielkopolsce i na Podkarpaciu. Mimo stosunkowo dużego wydobycia – sięgającego 5 mld m3 rocznie – i tak w znacznym stopniu jesteśmy uzależnieni od dostaw tego paliwa z Rosji.
Jeszcze bardziej uzależnieniony od Rosji jest nasz kraj pod względem zaopatrzenia w ropę naftową – około 90% importu pochodzi właśnie stamtąd. Rodzime zasoby są raczej niewielkie i w najśmielszych zamiarach planowano wydobycie na poziomie maksymalnie 2 mln ton rocznie.
Najwięcej szybów naftowych spotkać można w Polsce na Podkarpaciu, w Wielkoplsce i na Pomorzu.
Wydobycie gazu ziemnego i ropy naftowej w Polsce
w latach 1950-2008
Uran, będący paliwem jądrowym, nie jest aktualnie u nas wydobywany. Na początku lat 60-tych zakończono eksploatację złóż w Kowarach (u podnóża Karkonoszy). Obecność tego pierwiastka stwierdzono także w niektórych skałach Bieszczad i Gór Świętokrzyskich.
__________
ENERGETYKA w Polsce
O dominującej roli węgla w polskiej energetyce przekonuje zamieszczony obok diagram.
Warto zwrócić uwagę na stosunkowo duże znaczenie węgla brunatnego. Ze względu na jego niską kaloryczność (1800-2200 kcal) i w związku z tym nieopłacalny transport na większe odległości, elektrownie, które go przetwarzają usytuowano w pobliżu kopalń. Powstały 3 wielkie kompleksy górniczo-energetyczne – Turoszów, Bełchatów i Konin. Przypada na nie w sumie ponad 40% całej krajowej produkcji energii elektrycznej. Elektrownia w Rogowcu koło Bełchatowa jest największa w Polsce – 4320 MW mocy.
Elektrownie cieplne opalane węglem kamiennym nie osiągają u nas tak dużych mocy. Ich lokalizacja związana jest z obszarami o dużym zapotrzebowaniu energetycznym i jednocześnie o korzystnych warunkach wodnych. Największe elektrownie cieplne na węgiel kamienny to: Kozienice (2600 MW), Opole (2160 MW), Rybnik, Połaniec i Dolna Odra (po 1600 MW).
Elektrownie wodne pełnią w polskim systemie energetycznym funkcję uzupełniającą (mają na ogół niewielką moc). Korzysta się z nich w okresach zwiększonego poboru energii eletrycznej. Użytkowane są różne typy hydroelektrowni, np. przepływowe i szczytowo-pompowe.
Turbiny w elektrowniach przepływowych napędza naturalnie płynąca woda w rzekach. Nie osiągają one jednak dużych mocy – największa jest w Brzegu Dolnym i ma 10 MW.
Elektrownie szczytowo-pompowe korzystają ze sztucznego, wymuszonego obiegu wody. W okresach zmniejszonego poboru energii woda pompowana jest do zbiornika leżącego wyżej. Następnie grawitacyjnie spada i napędza turbinę. Tak dzieje się np. w Żarnowcu, gdzie uzyskiwana jest moc 680 MW.
Często dla spiętrzenia wód rzeki i uzyskania większej mocy elektrowni w poprzek cieku buduje się zaporę, przed którą powstaje jezioro zaporowe, np. Jezioro Solińskie z 82-metrową zaporą (najwyższa w Polsce, patrz też tabela).
Energetyka jądrowa nie funkcjonuje w Polsce na skalę przemysłową. W latach 90-tych ostatecznie zaniechono budowy elektrowni atomowej w Żarnowcu na Pomorzu. Powodem były głównie względy bezpieczeństwa – projekt opierał się na technologiach radzieckich, takich samych jak w Czarnobylu, gdzie miała miejsce największa w historii katastrofa elektrowni atomowej.
Ostatnio pojawiły się jednak głosy powracające do idei budowy w Polsce elektrowni atomowej. Związane to jest ze stale rosnącym zapotrzebowaniem na energię elektryczną, które wynika z intensywnego rozwoju gospodarczego naszego kraju. Funkcjonujący obecnie system energetyczny już za kilkanaście może okazać się niewydolny. Toteż według wstępnych planów pierwsza elektrownia atomowa miałaby zostać u nas uruchomiona około roku 2020.
A póki co w Świerku pod Warszawą eksperymentalnie działają dwa reaktory jądrowe (o mocy 10 i 30 MW), które wykorzystywane są głównie do celów naukowych.
Inne niekonwencjonalne źródła energii użytkowane są w Polsce na niewielką skalę. Elektrownie wiatrowe spotkać można głównie nad morzem, np. w Swarzewie koło Pucka czy Cisowie koło Darłowa. Natomiast energia geotermalna sporadycznie wykorzystywana jest w ciepłownictwie do ogrzewania mniejszych miejscowości, np. Pyrzyc koło Szczecina czy Białego Dunajca koło Zakopanego.
__________
RUDY METALI, HUTNICTWO w Polsce
Najważniejszym surowcem metalicznym w naszym kraju są rudy miedzi. Odkryto je w latach 50-tych ubiegłego wieku na Dolnym Śląsku. W Lubinie, Polkowicach, Rudnej, Sieroszowicach i Iwinach powstały kopalnie, a w Legnicy, Żukowicach (k. Głogowa) i Orsku huty – w ten sposób utworzony został Legnicko-Głogowski Okręg Miedziowy.
KGHM Polska Miedź SA jest obecnie jedną z najlepiej prosperujących firm w Polsce (patrz tabela i mapa firm przemysłowych). Zwłaszcza ostatnie lata przyniosły znaczny wzrost produkcji, do czego przyczyniła się korzystna koniunktura na światowych rynkach – stale istnieje duże zapotrzebowanie na miedź, a jej ceny utrzymują się na wysokim poziomie.
Produkcja miedzi rafinowanej i stali surowej w Polsce
w latach 1950-2008
Produkcja znacznie większa niż w hutach miedzi ma miejsce w hutach żelaza (wynika to ze zdecydowanie szerszego zastosowania wyrobów stalowych). Ten rodzaj działalności przemysłowej szczególnie intensywnie rozwijał się w czasach Polski Ludowej. Powstały wówczas dwie największe huty – w Krakowie (Nowa Huta) i w Dąbrowie Górniczej (“Katowice”). Poza tym wzmożona produkcja stali trwała m. in. w Bytomiu, Gliwicach, Chorzowie, Częstochowie, Zawierciu, Stalowej Woli, Ostrowcu Świętokrzyskim, Warszawie.
Po roku 1989 gospodarka rynkowa zweryfikowała rzeczywiste zapotrzebowanie na wyroby hutnicze wytwarzane u nas i stąd dosyć drastyczny spadek produkcji. Obecnie powoli kończy się trudny proces restrukturyzacji całego przemysłu ciężkiego, w tym hutnictwa.
Trzeba też nadmienić, że w Polsce praktycznie nie wydobywa się już rud żelaza – cały surowiec dla hut pochodzi z importu (głównie od naszych wschodnich sąsiadów: Rosji i Ukrainy). Co prawda istnieją jeszcze niewielkie złoża (w ubiegłym stuleciu eksploatacja prowadzona była w okolicach Częstochowy, Łęczycy i w Okręgu Staropolskim), ale ich pozyskiwanie nie jest opłacalne.
Opłacalne jest za to wydobycie rud cynku i ołowiu. Występują one w rejonie Olkusza na Górnym Śląsku. Tam też zlokalizowano 2 huty – w Bukownie i Miasteczku Śląskim.
Warto wiedzieć, że Polska liczy się w tej branży na świecie – zajmujemy 14 miejsce pod względem wydobycia rud cynkowo-ołowiowych.
Jeszcze wyższe, bo 8 miejsce, zajmujemy w pozyskaniu srebra. Ten metal szlachetny jest produktem ubocznym przy obróce rud miedzi (występuje też w rudach cynku i ołowiu).
Poza wyżej wymienionymi, na niewielką skalę wytapia się też w Polsce inne metale. W Koninie funkcjonuje huta aluminium (w latach 90-tych taki sam zakład zamknięto w Skawinie koło Krakowa), a we Wrocławiu, Kętach i Będzinie produkowane są wyroby z innych metali kolorowych.
__________
INNE SUROWCE w Polsce
Przez wiele lat wydobycie siarki odgrywało u nas bardzo ważną rolę. Złoża odkryte w okolicach Tarnobrzegu zaliczały się do największych na świecie i szybko staliśmy się czołowym producentem tego surowca. Jednak w ostatnich latach sytuacja zmieniła się diametralnie i od 2004 roku Polska jest jedynym państwem na świecie, gdzie na skalę przemysłową wydobywa się jeszcze siarką rodzimą (występującą w postaci czystego pierwiastka).
Obecnie rozwinęły się inne metody uzyskiwania tego pierwiastka, np. w procesie odsiarczania gazu ziemnego, przy rafinacji ropy naftowej, z gazów powstających w czasie spalania węgla, z gazów hutniczych, z pirytów, gipsów i anhydrytów.
Także i w naszym kraju coraz więcej siarki uzyskuje się w/w sposobami. W połowie lat 90-tych eksport tego surowca stał się dla nas całkowicie nieopłacalny, co znacząco przyczyniło się do dalszego spadku wydobycia.
Wydobycie siarki rodzimej i soli kamiennej w Polsce
w latach 1950-2008
Polska posiada bogate złoża soli kamiennej. W jej wydobyciu mamy wieloletnie tradycje, które sięgają XIII wieku. Oczywiście najbardziej znana jest zabytkowa kopalnia w Wieliczce koło Krakowa, w której jednak od 1996 roku nie prowadzi się już wydobycia na skalę przemysłową (podobnie jak w pobliskiej Bochni). Duże pokłady soli występują też na Kujawach (w rejonie Inowrocławia i Kłodawy), a nieco mniejsze na wybrzeżu. Zakłady sodowe wykorzystujące sól kamienną znajdują się m. in. w Inowrocławiu, Janikowie (Kujawy) i Krakowie. Ponadto znaczne ilości soli zużywają wytwórnie chloru działające m. in. w Bydgoszczy, Inowrocławiu i Brzegu Dolnym.
Surowce skalne zalegają praktycznie na terenie całego kraju – szczególnie dotyczy to piasków, żwirów, glin, iłów, które są pozostałościami po zlodowaceniach.
Wapienie, dolomity, margle, gips, kredę (pochodzące z ery mezozoicznej) spotkać można głównie w pasie wyżyn – od Opolszczyzny po Wyżynę Lubelską. Tam też znajdują się największe cementownie, które je wykorzystują, np. w Górażdżach i Strzelcach Opolskich (Opolszczyzna), w Małogoszczy i Sitkówce-Nowinach (Kielecczyzna), w Chełmie i Rejowcu Fabrycznym (Lubelszczyzna).
Granity i bazalty (skały prekambryjskie) pozyskiwane są w kamieniołomach na Przedgórzu Sudeckim, np. w Strzegomiu, Strzelinie, Sobótce, Sulikowie.
Produkcja cementu w Polsce w latach 1950–2008 [tys. t]
