|
na , w , w Przemysł – obok i usług – stanowi główną gałąź gospodarki narodowej. Obejmuje gospodarczą działalność człowieka, prowadzoną na dużą skalę, z wykorzystaniem maszyn i siły rąk ludzkich. Ma na celu wytworzenie dóbr materialnych poprzez pozyskanie i przetworzenie zasobów środowiska naturalnego. W związku z tym wyróżnione zostały 2 duże działy:
– górnictwo, czyli pozyskiwanie z ziemi kopalin użytecznych (przemysł wydobywczy)
– działalność produkcyjna, czyli wytwarzanie dóbr materialnych (przemysł przetwórczy). GÓRNICTWO | DZIAŁALNOŚĆ PRODUKCYJNA | ... | ... | surowce energetyczne | energetyka | ropa naftowa, gaz ziemny,
węgiel kamienny,
węgiel brunatny, uran | elektrownie cieplne,
wodne, atomowe,
niekonwencjonalne | ... | ... | rudy metali | hutnictwo | żelaza, aluminium (boksyty),
miedzi, cyny, cynku i ołowiu, innych metali | żelaza, aluminium, miedzi,
cyny, cynku i ołowiu,
innych metali | | ... | ... | inne surowce | pozostała działalność | chemiczne (np. fosforyty, siarka, sól kamienna), skalne
(np. granity, piaski, diamenty)
... | produkcja maszyn i urządzeń,
produkcja wyrobów chemicznych, włókienniczych, spożywczych i in.
... |
__________Surowce energetyczne służą do wytwarzania różnych rodzajów energii, która jest niezbędna dla życia i dalszego rozwoju człowieka. Surowce te – w postaci naturalnej lub po przetworzeniu – są najczęściej paliwami. W wyniku ich spalania powstaje energia cieplna, którą dalej można zamieniać na inne rodzaje energii, np. elektryczną (w elektrowni), mechaniczną (w silniku samochodowym). Ropa naftowa jest podstawowym surowcem do produkcji paliw płynnych – benzyny samochodowej i lotniczej, nafty, oleju napędowego, olej opałowego, gazu płynnego. Z tego względu ma wielkie znaczenie dla całego niemal . Poza tym używa się jej do wyrobu m. in. asfaltu, parafiny, różnorodnych smarów i olejów. Gaz ziemny ma powszechne zastosowanie w przemyśle i w gospodarstwach domowych. Może być wykorzystywany jako paliwo naturalne lub jako surowiec do produkcji np. gazów płynnych (propanu i butanu). Węgiel kamienny i węgiel brunatny to paliwa używane w elektrowniach cieplnych oraz w elektrociepłowniach i ciepłowniach. Służą głównie do wytwarzania energii cieplnej i elektrycznej. Ze względu na dużą zawartość pierwiastka chemicznego węgla (80-90% w węglu kamiennym i około 70% w brunatnym) mają także duże znaczenie jako surowce w przemyśle chemicznym i hutnictwie. Określenie "biały węgiel" nawiązuje do rangi węgla w energetyce. Oznacza ono siłę wód płynących, którą wykorzystuje się w elektrowniach wodnych (hydroelektrowniach). Jest to najbardziej ekologiczne źródło energii spośród wszystkich użytkowanych powszechnie.
Natomiast na znacznie mniejszą skalę stosowane są inne ekologiczne źródła energii, zwane też niekonwencjonalnymi. Ma to miejsce m. in. w niewielkich i nielicznych jak dotąd elektrowniach słonecznych, wiatrowych, geotermalnych (wykorzystują gorące źródła), pływowych (wykorzystują różnice poziomów wody w czasie przypływów i odpływów), maretermicznych (wykorzystują różnice temperatur wody na powierzchni i w głębi oceanu). Ostatnim z grupy surowców energetycznych jest uran. To ciężki metal zaliczający się do grupy pierwiastków promieniotwórczych (radioaktywnych). Nie jest typowym paliwem, gdyż energię uzyskuje się z niego nie w wyniku spalania, lecz w reakcji rozszczepienia jądra atomu. Kontrolowany przebieg tego procesu zachodzi w reaktorach jądrowych, które działają w elektrowniach atomowych.
Olbrzymia energia, jaka wytwarza się w reakcji rozszczepienia jądra atomu, jest niestety również wykorzystywana w broni nuklearnej.
__________ Rudy są to kopaliny będące źródłem metali lub związków metali. Można je podzielić na kilka grup:
- rudy metali żelaznych – żelaza, manganu, chromu;
- rudy metali uszlachetniających stal – niklu, kobaltu, molibdenu, wolframu, wanadu, tytanu;
- rudy metali nieżelaznych – miedzi, cyny, cynku i ołowiu;
- rudy metali lekkich – aluminium, magnezu;
- rudy metali rzadkich i specjalnych – antymonu, rtęci, bizmutu, kadmu, cyrkonu i in.;
- rudy metali szlachetnych – złota, srebra, platyny;
- rudy metali promieniotwórczych – uranu, toru, radu. Z kolei hutnictwo, które zajmuje się wytapianiem metali z rud (także z wykorzystaniem złomu), dzieli się na hutnictwo żelaza i hutnictwo metali nieżelaznych. Największe znaczenie ma hutnictwo żelaza. Metal ten wytapia się z rozmaitych rud, a do najcenniejszych należą magnetyty i hematyty. Wbrew nazwie to nie żelazo stanowi główny produkt, lecz stal – stop żelaza z węglem (około 2% węgla). Jest ona powszechnie wykorzystywana do produkcji różnorodnych maszyn i urządzeń, środków transportu, sprzętu gospodarstwa domowego, rur, materiałów budowlanych i in. Miedź to metal, który bardzo dobrze przewodzi prąd elektryczny (nieco tylko lepsze pod tym względem jest srebro, ale za to dużo bardziej kosztowne). W związku z tym stosowana jest ona głównie w przemyśle elektronicznym, elektrotechnicznym, telekomunikacyjnym, elektromaszynowym (przewody, złącza i inne części). Ponadto dawniej używano blach miedzianych do krycia dachów, a obecnie produkuje się coraz więcej miedzianych rur do domowych instalacji cieplnych.
Miedź, podobnie jak cyna, cynk i ołów, ma szerokie zastosowanie w produkcji stopów metali (tworzy się je dla uzyskania lepszych właściwości wytrzymałościowych i technologicznych). Zaliczają się do nich m. in. mosiądz (stop miedzi z cynkiem) i brąz zwany dawniej spiżem (stop miedzi z metalami innymi niż cynk, np. ołowiem, cyną). Specyficznym metalem jest aluminium (glin), którego rudami są boksyty. Ze względu na mały ciężar właściwy wykorzystuje się go (w czystej postaci lub w stopach) do konstrukcji samolotów, śmigłowców czy statków kosmicznych. Metal ten ma także duże znaczenie jako opakowanie w przemyśle spożywczym (puszki, folia aluminiowa). Metale szlachetne charakteryzują się największą odpornością chemiczną oraz tym, że występują w przyrodzie w niewielkich ilościach. Szczególnie dotyczy to złota i platyny, które są na tyle cenne, iż dla wielu swych posiadaczy stanowią lokatę kapitału (sztabki, monety, biżuteria, zęby, kości).
Srebro jest nieco bardziej rozpowszechnione, w związku z tym tańsze i na większą skalę używane w działalności przemysłowej, np. do wyrobu instrumentów medycznych, aparatury chemicznej czy sprzętu elektronicznego. Warto też wiedzieć, że często występuje ono jako domieszka w rudach innych metali, np. miedzi, cynku i ołowiu.
__________ Spośród wielu innych, wydobywanych z ziemi surowców największe znaczenie mają:
- surowce chemiczne, np. fosforyty, sole potasowe, sól kamienna (pozyskiwana także z wody morskiej),
- surowce skalne, np. granity, wapienie, piaski, żwiry, gliny, a także kamienie szlachetne (w tym diamenty) i półszlachetne. Fosforyty są to skały osadowe zbudowane głównie z fosforanów wapnia (apatytów). Stanowią podstawowy surowiec do produkcji nawozów fosforowych. Poza tym uzyskuje się z nich fosfor, który wykorzystywany jest w przemyśle farmaceutycznym, a także do wyrobu zapałek i materiałów pirotechnicznych (np. sztucznych ogni).
Wśród soli potasowych trzeba zwrócić uwagę na chlorek potasu (KCl) – jest to powszechnie używany nawóz.
Natomiast sól kamienna, będąca chlorkiem sodu (NaCl), ma zastosowanie w każdym gospodarstwie domowym do celów spożywczych (tzw. sól kuchenna). Surowce skalne cechują się wielką różnorodnością i niemniejszym rozpowszechnieniem. Granity, bazalty, marmury, kwarcyty, dolomity, wapienie, gipsy, kaoliny, piaskowce, piaski, żwiry, gliny, iły, łupki i inne skały dostarczają rozmaitego materiału, który jest wykorzystywany głównie w budownictwie.
Diamenty są kamieniami szlachetnymi o największej twardości i o najwyższej wartości. Jest to bezbarwna, przeźroczysta odmiana węgla. Z uwagi na odporność używa się ich m. in. do cięcia i ścierania innych twardych materiałów, np. szkła, metalu. Jednakże najbardziej znaczącą rolę odgrywają w jubilerstwie – po oszlifowaniu przyjmują nazwę brylantów, z którymi żadne inne kamienie szlachetne nie mogą się równać.
__________ Przemysłowa działalność produkcyjna obejmuje wiele branż, które można sklasyfikować w następujący sposób: Energetyka:
produkcja energii elektrycznej (także przesyłanie i magazynowanie) Hutnictwo:
żelaza
metali nieżelaznych Produkcja maszyn i urządzeń:
statków i okrętów
samolotów i rakiet
pojazdów szynowych
samochodów i motocykli
sprzętu elektronicznego i komputerowego
pozostałych wyrobów Produkcja wyrobów chemicznych:
z ropy naftowej
z pozostałych surowców Produkcja ceramiki, szkła i materiałów budowlanych Produkcja budowlana i montażowa Produkcja drewna, papieru i wyrobów z drewna Produkcja tkanin i wyrobów włókienniczych Produkcja skóry i wyrobów ze skóry Przetwórstwo artykułów spożywczych powrót na początek strony |
