WODY ŚRÓDLĄDOWE na Świecie

 Wody śródlądowe
w Europie, w Polsce

rzeki na świecie 
jeziora na świecie
lód na świecie

MAPA ZLEWISK OCEANÓW
OGÓLNOGEOGRAFICZNA MAPA ŚWIATA
__________

Rozmieszczenie RZEK na świecie związane jest głównie z klimatem, a także z ukształtowaniem terenu i budową geologiczną. Zlewiska to tereny odwadniane przez rzeki płynące do mórz i oceanów. Stanowią one 80% powierzchni lądów (nie licząc Antarktydy). Pozostałe 20% przypada na obszary bezodpływowe.

Powierzchnie zlewisk i obszarów bezodpływowych na świecie przedstawiono na diagramie powyżej. Te same dane w odniesieniu do poszczególnych kontynentów znajdują się na mapie.

Największe systemy rzeczne ukształtowały się w wilgotnej strefie klimatu równikowego – Amazonka w Ameryce Południowej (ponad 7 mln km² dorzecza), Kongo w Afryce (ponad 3,5 mln km² dorzecza). Charakteryzują się one licznymi, potężnymi dopływami na całej długości oraz bardzo dużymi przepływami rocznymi.
Rzeki obszarów tropikalnych, płynące w klimatach okresowo wilgotnych, cechuje zmienność przepływu. Na przykład Niger i Zambezi w klimacie podrównikowym czy też Jangcy i Mekong w klimacie monsunowym znacznie zwiększają swój przepływ podczas okresów deszczowych. Także na tych terenach występują rzeki wysychające w porze suchej – rzeki okresowe.
Na obszarach objętych klimatem suchym i skrajnie suchym spotkać można wyłącznie rzeki okresowe (na Saharze suche koryta tych rzek nazywane są wadi/uedy, na pustyniach australijskich creek) i epizodyczne, w których woda płynie tylko w trakcie sporadycznych opadów deszczu i krótko po nich.
Zimowe maksimum opadowe w klimacie śródziemnomorskim powoduje, że rzeki na tych obszarach wzbierają w chłodnej porze roku, np. Tag, Tyber. Latem przepływy znacznie zmniejszają się, a niektóre rzeki nawet wysychają (nie dotyczy to rzek zasilanych wodami z lodowców górskich).
W strefie umiarkowanej rzeki bardzo znacznie różnią się swoimi reżimami. W klimatach morskich, dzięki obfitym i równomiernie rozłożonym w ciągu roku opadom, rzeki niosą dużo wody, a ich przepływy są wyrównane, np. Tamiza, Loara. W typie kontynentalnym pojawia się dodatkowy czynnik wpływający na wielkość przepływu – pokrywa śnieżna oraz zamarzanie rzek. We wschodniej Europie, na Syberii i w Kanadzie rzeki przez wiele miesięcy są zamarznięte, co skutkuje zwiększonymi przepływami podczas wiosennych roztopów, np. Ob, Jenisej.
Obszar przejściowy strefy umiarkowanej charakteryzuje się dwoma okresami zwiększonych przepływów w rzekach: wiosennym, związanym z roztopami oraz letnim wynikającym z maksimum opadowego, np. Wisła, Odra.
Na obszarach okołobiegunowych ilość wody w rzekach jest uzależniona od zasilania z topniejącej pokrywy śnieżnej i lodowców (także wiecznej zmarzliny). Przez większą część roku rzeki te są zamarznięte a przepływ gwałtownie wzrasta tylko w okresie krótkiego lata.
Rzeki mają na ogół bardzo złożone reżimy – szczególnie dotyczy to wielkich rzek przepływających przez różne strefy klimatyczne. Przykładem może być Nil. Jego źródła położone są w wilgotnej strefie równikowej, gdzie występuje stałe intensywne zasilanie deszczami zenitalnymi (także wodami jezior, przez które przepływa). Górny i środkowy bieg rzeki płynie przez sawannę, w której następujące po sobie okresy deszczowe i suche powodują duże wahania stanów wody (także wylewy). W dolnym biegu Nil dostaje się na pustynię, w strefę intensywnego parowania, co wywołuje znaczny ubytek wody w rzece. Jednak zasilanie w strefie równikowej i podrównikowej pozwala na  “przedarcie się” rzeki przez Saharę – Nil jest jedyną stałą rzeką przepływającą przez tę największą pustynię świata.
Warto dodać, że w latach 60-tych wybudowano na rzece Tamę Asuańską, która spiętrzyła wody, tworząc Zbiornik Nasera. Umożliwia on regulację przepływów w dolnym biegu Nilu.
Największe rzeki świata, ich długość, przepływ oraz wielkość dorzecza przedstawiono na poniższym rysunku.

Budowa geologiczna oraz rzeźba terenu często urozmaicają bieg rzeki licznymi progami lub wodospadami.
Największy pod względem wysokości jest wodospad Angel (980 m), który powstał na jednym z dopływów w systemie Orinoko (Wyżyna Gujańska, Ameryka Pd.).
Natomiast najpotężniejszy pod względem ilości spadającej wody (ponad 35 000 m³/s) jest system wodospadów Livingstone`a w dolnym biegu Konga (Afryka).
Wybrane większe wodospady przedstawiono w tabeli.

Szacuje się, że wszystkie JEZIORA na Ziemi gromadzą około 280 tys. km³ wody (0,26% zasobów wody słodkiej) i są głównym dostawcą pary wodnej na lądach.
Rozmieszczenie jezior jest bardzo nierównomierne. Występują one we wszystkich strefach klimatycznych, ale największe nagromadzenie związane jest z erozyjną i akumulacyjną działalnością lodowców plejstoceńskich w Europie i Ameryce Północnej (patrz też rozdział Zlodowacenia w Polsce).
Niektóre zagłębienia jeziorne w Kanadzie powstały jeszcze przed zlodowaceniem tego obszaru, wskutek działalności tektonicznej. Lądolód jedynie przeobraził misy jeziorne, tworząc jeziora tektoniczno-lodowcowe, np. Wielkie Jeziora: Górne, Huron, Michigan, Erie, Ontario.
W rowach i zapadliskach skorupy ziemskiej znajdują się typowe jeziora tektoniczne, np. Niasa, Tanganika w Afryce, Titicaca w Ameryce Południowej oraz Bajkał w Azji. Są to najstarsze oraz najgłębsze jeziora na Ziemi.
Bardzo duży udział w ogólnej powierzchni jezior zajmują jeziora reliktowe, np. Morze Kaspijskie, Jezioro Aralskie. Pozostałe typy jezior, choć bardzo liczne, reprezentowane są przez jeziora o znacznie mniejszej powierzchni.
Największe jeziora na świecie przedstawiono na poniższym rysunku.

Specyficznymi akwenami śródlądowymi są jeziora zaporowe. Zostały one utworzone sztucznie, przez człowieka, który postawił w poprzek rzek zapory (tamy) spiętrzające wody. Dzięki temu w elektrowniach wodnych można bardziej efektywnie wykorzystywać energię wód płynących, a także możliwe jest regulowanie przepływów rzek.
Większe jeziora zaporowe na świecie przedstawiono w tabeli.

W klimacie suchym, tam gdzie parowanie przewyższa dopływ powierzchniowych wód słodkich (opadowych i rzecznych) oraz gdzie brak jest zasilania podziemnego, występują jeziora słone, np. Morze Martwe, Jezioro Aralskie.
Osobliwością przyrodniczą jest bezodpływowe Jezioro Bałchasz – w części wschodniej słone, a w części zachodniej wysłodzone przez wody rzeki Ilia.
W skrajnie suchym klimacie jeziora wysychają zupełnie, pozostawiając grubą pokrywę soli. W Afryce Północnej noszą one nazwę szottów, np. Szott Dżerid, Szott Szarki.

LODOWCE zajmują obecnie na Ziemi powierzchnię 16,2 mln km², co stanowi 11 % obszarów lądowych. Zawarte w nich jest 68% całych zasobów wód słodkich. Występują na wszystkich kontynentach, w tym także w Afryce (Masyw Kilimandżaro) i Australii (Nowa Zelandia).
87% ogółu powierzchni lodowej Ziemi przypada na Antarktydę, a 11% na Grenlandię. Pozostałe 2% znajduje się na mniejszych wyspach Oceanu Arktycznego (Ziemi Baffina, Islandii i in.), a także w wysokich górach (Himalajach, Andach, Alpach, Kordylierach, na Kaukazie).

Lądolód na Antarktydzie

W obszarach okołobiegunowych oraz w wyższych szerokościach geograficznych stref umiarkowanych, w obrębie mórz i oceanów tworzy się stały i okresowy lód pływający. Warunkiem jego powstania jest długotrwałe ochłodzenie wody poniżej –2°C.
Grubość warstwy lodowej w obrębie Arktyki i Antarktyki dochodzi do kilku metrów, a lokalnie, gdzie występują spiętrzenia lodu, do kilkunastu metrów.
Woda w postaci lodu występuje także pod powierzchnią Ziemi, tworząc w gruncie tzw. wieloletnią zmarzlinę. Lód podziemny zajmuje około 21 mln km², co stanowi 14% powierzchni lądów. Wielkie powierzchnie zmarzliny znajdują się w Ameryce Północnej i Eurazji oraz w strefie wysp okołobiegunowych na półkuli północnej. Grubość wieloletniej zmarzliny waha się od kilkudziesięciu do 650 m. Szacuje się, że jest tam zmagazynowane około 300 tys. km³ wody.

powrót na początek strony