Maria Teresa
(ur. 1717 r., zm. 1780 r.)

Arcyksiężna austriacka, królowa Czech i Węgier od 1740 r. Cesarzowa Austrii od 1745 r., najstarsza córka Karola VI. Pochodziła z dynastii Habsburgów. Była matką m.in. Józefa II oraz Marii Antoniny, żony Ludwika XVI. 

W 1736 r. Maria Teresa poślubiła Franciszka I Stefana z domu Lotaryńskiego (późniejszego cesarza). Małżeństwo to dało początek dynastii habsbursko-lotaryńskiej.

Po śmierci Karola VI, ostatniego przedstawiciela męskiej linii Habsburgów, w 1740 r. Maria Teresa przejęła habsburskie dziedzictwo ojca na mocy sankcji pragmatycznej z 1713 r. – edyktu cesarza potwierdzającego niepodzielność ziem habsburskich i pozwalającego na ich dziedziczenie także w linii żeńskiej. Praw Marii Teresy do tronu nie uznawał elektor bawarski Karol Albrecht Wittelsbach, który rościł pretensje do części ziem habsburskich i tytułu cesarskiego. Wkrótce uzyskał poparcie Saksonii, Francji oraz  Hiszpanii (w styczniu 1742 r. koronował się na cesarza niemieckiego jako Karol VII). Wykorzystując trudną sytuację w Austrii, król pruski Fryderyk II w grudniu 1740 r. najechał Śląsk i zapoczątkował pierwszą wojnę śląską (1740–42) i jednocześnie austriacką wojnę sukcesyjną (1740–48). Istotą tego konfliktu była rywalizacja o hegemonię w Europie, a sprawa sukcesji austriackiej była tu jedynie pretekstem do działań. W 1742 r. Maria Teresa zawarła pokój wrocławsko-berliński, na mocy którego Austria traciła na rzecz Prus większą część Śląska i hrabstwo kłodzkie. Z utratą prowincji śląskiej Maria Teresa nigdy się nie pogodziła i czyniła starania, by ziemie te odzyskać. Tymczasem wojska austriackie wyparły Bawarczyków z Czech, po czym wkroczyły do Monachium. W 1744 r., obawiający się wzrostu potęgi austriackiej i utraty Śląska, Fryderyk II uderzeniem na Czechy rozpoczął drugą wojnę śląską (1744–45). Połączone sojuszem  wojska austriacko-saksońskie wkroczyły na Śląsk, jednak zostały pokonane przez Prusaków w bitwach: pod Dobromierzem na Śląsku i pod Kotliskami na Łużycach. Maria Teresa oswobodziła Czechy, ale ziem śląskich nie udało się jej odzyskać, pokój zawarty w Dreźnie w 1745 r. potwierdzał postanowienia pokoju wrocławsko-berlińskiego. Po śmierci Karola VII, jego syn Maksymilian III Józef zrzekł się praw do tytułu cesarskiego i 13 IX 1745 r. elektorzy Rzeszy wybrali męża Marii Teresy – Franciszka I Stefana na cesarza. Austriacka wojna sukcesyjna zakończyła się podpisaniem pokoju w Akwizgranie (X 1748). Uznano w nim m.in. dziedziczne prawa Marii Teresy do posiadłości Habsburgów poza Śląskiem, który zatrzymywały Prusy.

Kiedy 1 V 1756 r. w Wersalu Austria zawarła sojusz z  Francją runał dotychczasowy system przymierzy. W Europie powstały dwa nowe obozy polityczne: z jednej strony Austria, Francja, Saksonia i Rosja, a z drugiej Prusy i Anglia. Wkrótce między tymi blokami wybuchła wojna siedmioletnia (1756–1763), zwana także trzecią wojną śląską, podczas której cesarzowa Maria Teresa jeszcze raz podjęła próbę odzyskania ziemi śląskiej. Ostatecznie próba ta nie powiodła się i król Fryderyk II utrzymał Śląsk i umocnił pozycję Prus w Europie Środkowej. W pokoju podpisanym między Prusami i Saksonią a Austrią w Hubertusburgu (k. Lipska) Austria ostatecznie wyrzekła się roszczeń do Śląska.

W 1769 r. Maria Teresa zapoczątkowała grabież ziem osłabionej i bezbronnej Rzeczpospolitej, wcielając do Austrii Spisz i część Podhala (1770). W 1772 r. cesarzowa wzięła udział w pierwszym rozbiorze Polski, zagarniając Galicję, w tym zamożne i zaludnione ziemie wraz z handlowym miastem Lwowem oraz cenne kopalnie soli.

Maria Teresa władczyni imperium habsburskiego

Maria Teresa była władczynią, która rządziła w duchu absolutyzmu oświeconego. W czasie swego panowania wprowadziła szereg reform, które wzmocniły wewnętrznie monarchię habsburską i uczyniły z Austrii nowoczesne państwo ze scentralizowanym aparatem urzędniczo-administracyjnym. Cesarzowa wspierała rozwój gospodarki, wprowadziła powszechny obowiązek podatkowy, w 1763 r. ogłosiła jednolite prawo karne (Nemesis Theresiana).  By podnieść poziom oświaty tworzone były szkoły ludowe, a także szkoły handlowe i przemysłowe. Dla chłopów pańszczyźnianych wprowadzono ulgi. Armia austriacka została zreformowana i zmodernizowana. Ówczesny Wiedeń, stolica monarchii austriackiej, był bardzo silnym ośrodkiem życia kulturalnego Europy.

Zamek Schönbrunn w Wiedniu

Ze związku małżeńskiego z Franciszkiem I Stefanem Maria Teresa wydała na świat szesnaścioro dzieci: pięciu synów i jedenaście córek. Maria Teresa była lubiana i bardzo popularna wśród poddanych –  doskonale łączyła obowiązki matki i władczyni.

Po 40 latach panowania Maria Teresa zmarła w Wiedniu 29 XI 1780 r. Następcą został jej syn Józef II, będący od 1765 r. współregentem i cesarzem.

Pomnik Marii Teresy w Wiedniu

WAŻNE DATY:

1713 – ogłoszenie przez Karola VI sankcji pragmatycznej 1736 – ślub Marii Teresy z Franciszkiem I Stefanem 1740 – objęcie władzy przez Marię Teresę po śmierci Karola VI 1740–42 – pierwsza wojna śląska zakończona pokojem wrocławsko-berlińskim, utrata Śląska przez Austrię 1740–48 – austriacka wojna sukcesyjna 1744–45 – druga wojna śląska 1756–1763 – wojna siedmioletnia, zwana także trzecią wojną śląską 1765 – początek współregencji Marii Teresy z  synem Józefem II 1772 – pierwszy rozbiór Polski, zagarnięcie przez Austrię Galicji 1780 – śmierć Marii Teresy

powrót do początku strony