DEMOGRAFIA

Świata, Europy, Polski

ROZMIESZCZENIE LUDNOŚCI, GĘSTOŚĆ ZALUDNIENIA
PRZYROST NATURALNY, MIGRACJE, PRZYROST RZECZYWISTY
STRUKTURA WIEKU I PŁCI – PIRAMIDA WIEKU
URBANIZACJA, STRUKTURA ZATRUDNIENIA, BEZROBOCIE
__________

ROZMIESZCZENIE LUDNOŚCI, GĘSTOŚĆ ZALUDNIENIA

Obszary zamieszkane przez człowieka nazywane są ekumeną, natomiast obszary niezamieszkane to anekumena.
Rozmieszczenie ludności zależy od wielu czynników. W dawnych czasach o osadnictwie na danym terenie decydowały głównie sprzyjające warunki naturalne – łagodny klimat, wystarczająca ilość wody, dobre gleby, korzystne ukształtowanie terenu. Podstawowym problemem człowieka było wtedy wyżywienie, toteż przede wszystkim szukał on miejsc dogodnych dla rozwoju rolnictwa.
Od połowy XIX wieku coraz większego znaczenia zaczęły nabierać warunki ekonomiczne, co wynikało z rozwoju przemysłu, miast, szlaków komunikacyjnych. Ludzie masowo emigrowali na tereny, gdzie pojawiały się szanse lepszego życia, np. do Ameryki Północnej. I do dzisiaj utrzymuje się  tendencja napływu ludności do państw o wysokim stopniu rozwoju gospodarczego.
Duży wpływ na zaludnienie poszczególnych obszarów mają też czynniki demograficzne (przyrost naturalny, struktura wieku i płci, długość życia). Dla przykładu – wysoki poziom urodzeń utrzymuje się w większości państw “Trzeciego Świata”, chociaż panują tam na ogół niekorzystne warunki do życia (zarówno naturalne jak i ekonomiczne).

Gęstość zaludnienia jest to średnia ilość osób, jaka mieszka na danej powierzchni. Wyraża się ona liczbą mieszkańców na 1 km².

Przykład:

liczba ludności Polski  38 mln 150 tys.
powierzchnia Polski  312 685 km²
średnia gęstość zaludnienia  38 150 000 / 312 685 = 122,008 –›
–> ~122 osoby na 1 km²
__________

PRZYROST NATURALNY, MIGRACJE,
PRZYROST RZECZYWISTy
(Ruch ludnoŚci)

Przyrost naturalny to różnica między liczbą urodzeń żywych a liczbą zgonów na danym obszarze w określonym czasie. Różnica ta jest dzielona przez 1000 mieszkańców, co daje wartość przyrostu naturalnego w promilach. Może ona być dodatnia lub ujemna – oznacza to odpowiednio wzrost lub spadek liczby ludności.

Przykłady:

Niemcy 2004 r.
liczba ludności  82 mln 425 tys.
liczba urodzeń  696 tys.  
liczba zgonów  861 tys.
przyrost naturalny = 696 000 – 861 000 = –165 000 –›
–› (–165 000 / 82 425 000) x 1000 = –2,0 na 1000 osób –› –2,0‰ (ujemny przyrost naturalny)

Kazachstan 2004 r.
liczba ludności  15 mln 144 tys.
liczba urodzeń  235 tys.
liczba zgonów  145 tys.
przyrost naturalny = 235 000 – 145 000 = 90 000 –›
–› (90 000 / 15 144 000) x 1000 = 5,9 na 1000 osób –› 5,9‰
(dodatni przyrost naturalny)

Migracje to przestrzenny ruch ludności związany ze zmianą miejsca zamieszkania (stałego pobytu). Ruch ten może odbywać się w obrębie jednego kraju (migracje wewnętrzne) lub wykraczać poza granice państwowe (migracje zagraniczne).
Napływ ludności na dany obszar to imigracja, a odpływ to emigracja. Saldo migracji jest różnicą między liczbą imigrantów a liczbą emigrantów. Wyraża się ono – podobnie jak przyrost naturalny – w promilach.

Przyrost rzeczywisty jest sumą przyrostu naturalnego i salda migracji zewnętrznych.

Przykłady:

Niemcy  2004 r.
  przyrost naturalny –2,0‰
  saldo migracji    2,2‰
  przyrost rzeczywisty  = –2,0 + 2,2 = 0,2‰

Kazachstan  2004 r.
  przyrost naturalny   5,9‰
  saldo migracji  –3,3‰
  przyrost rzeczywisty  = 5,9 + (–3,3) = 2,6‰
__________

STRUKTURA WIEKU I PŁCI – PIRAMIDA WIEKU

Strukturę wieku i płci przedstawia się za pomocą dwóch wykresów słupkowych zwanych piramidą wieku. Jeden wykres dotyczy kobiet (prawy na przykładach poniżej), a drugi mężczyzn (lewy). Na osiach poziomych oznaczona jest odpowiednio liczba kobiet i mężczyzn (w wartościach bezwzględnych lub jako procent całkowitej liczby ludności). Oś pionowa podaje przedziały wiekowe. Długość każdego słupka jest proporcjonalna do liczby kobiet lub mężczyzn w danym przedziale wieku.

Kształt piramidy obrazuje strukturę wieku społeczeństwa. Pozwala to m. in. na prognozowanie zmian liczby ludności w ciągu kilkudziesięciu lat. Na przykład znaczne pogrubienie piramidy u podstawy wskazuje na wysoki przyrost naturalny (społeczeństwo młode). Z kolei wąski dół piramidy sugeruje niski przyrost naturalny, co prowadzi do starzenia się społeczeństwa. Według tego kryterium piramidy wiekowe można podzielić na progresywne, regresywne i zastojowe.

Oprócz struktury wieku, piramidy pokazują też strukturę płci. Często, dla łatwiejszego jej odczytania, zaznacza się na słupkach nadwyżkę liczby kobiet nad liczbą mężczyzn i odwrotnie. Dzięki temu od razu widać w których rocznikach przeważają kobiety, a w których mężczyźni.

Innym ważnym wskaźnikiem demograficznym, który odnosi się do wieku ludności, jest średnia długość życia. Odzwierciedla ona ogólny stan zdrowia danego społeczeństwa – dla porównania w Japonii człowiek żyje średnio 81 lat, w Polsce prawie 74, a w Namibii poniżej 40 lat.

Ogólna liczba kobiet w odniesieniu do ogólnej liczby mężczyzn to stopień feminizacji społeczeństwa. Bardzo często podaje się go jako liczbę kobiet przypadającą na 100 mężczyzn.

Przykłady:

Węgry 2004 r.
liczba kobiet  5 mln 250 tys.
liczba mężczyzn 4 mln 780 tys.
stopień feminizacji = (5 250 000 / 4 780 000) x 100 = 109,8 –›
–> ~110 kobiet na 100 mężczyzn

Jordania 2004 r.
liczba kobiet  2 mln 670 tys.
liczba mężczyzn 2 mln 940 tys.
stopień feminizacji = (2 670 000 / 2 940 000) x 100 = 90,8 –›
–> ~91 kobiet na 100 mężczyzn
__________

URBANIZACJA, STRUKTURA ZATRUDNIENIA, BEZROBOCIE

Urbanizacja to długotrwały proces rozwoju miast. Dokonuje się on na różne sposoby, a obecnie najłatwiejszy do zaobserwowania jest rozwój przestrzenny – rozbudowa obrzeży miejskich i “wchłanianie” ich przez miasto.
Jeden duży ośrodek miejski wraz z wieloma mniejszymi, położonymi w bezpośrednim sąsiedztwie, tworzy aglomerację. Natomiast kilka miast o podobnej wielkości, które leżą blisko siebie, składa się na konurbację. Przykładem aglomeracji może być Warszawa, zaś konurbacji Górnośląski Okręg Przemysłowy.
Odpływ ludności z terenów wiejskich do miejskich to urbanizacja demograficzna. Stopień urbanizacji wyrażany jest jako udział mieszkańców miast w ogólnej liczbie ludności. Wskaźnik ten ma bezpośredni wpływ na strukturę zatrudnienia - im wyższa urbanizacja tym więcej pracujących w przemyśle i usługach, a mniej w rolnictwie.

Przy określaniu ogólnej struktury zatrudnienia przyjmuje się podział na trzy główne sektory: przemysł, rolnictwo i usługi.
Do przemysłu zalicza się całą działalność produkcyjną, w tym górnictwo i budownictwo. W skład rolnictwa wchodzi również leśnictwo i rybołówstwo. Najbardziej szeroko rozumiane są usługi – obejmują one m. in. transport i łączność, handel, bankowość i finanse, administrację publiczną, obronę narodową, służbę zdrowia, szkolnictwo, turystykę.
Liczba zatrudnionych w poszczególnych sektorach tworzy strukturę, która pośrednio informuje o stopniu rozwoju gospodarczego, np. w państwach wysoko rozwiniętych około 70% zatrudnionych pracuje w usługach, 20-30% w przemyśle i zaledwie kilka procent w rolnictwie.

Stopa bezrobocia to udział zarejestrowanych bezrobotnych w ogólnej liczbie ludności aktywnej zawodowo. Za aktywnych zawodowo uważa się wszystkie osoby w wieku produkcyjnym (w Polsce jest to 18-59 lat dla kobiet i 18-64 lata dla mężczyzn) oprócz utrzymujących się ze źródeł niezarobkowych (np. z renty).

powrót na początek strony