SŁOWNIK HISTORYCZNYA|B|C|D|E|F|G|H|I|J|K|L|Ł|M|N|O|P|R|S|Ś|T|U|V|W|Z"Dagome iudex" "Dagome iudex" – dokument z ok. 991 r., w którym Mieszko I wraz z całym państwem polskim oddaje się pod opiekę papiestwa, w zamian zobowiązując się do płacenia daniny – świętopietrza; nazwa pochodzi od pierwszych słów późniejszego regestu (streszczenia), oryginalny dokument nie zachował się daniny – we wczesnym średniowieczu obowiązkowe świadczenia w naturze, składane przez ludność na rzecz władcy; od XII–XIII w. d. zostały zlikwidowane, kiedy wprowadzono immunitety na rzecz możnowładców, oddając zależną ludność pod władzę feudałów deportacja – zesłanie, forma pozbawienia wolności, polegająca na wywiezieniu skazanego do odległego, izolowanego miejsca, na przymusowy pobyt; wobec Polaków powszechnie stosowana przez Rosję po upadku powstania listopadowego i styczniowego, a w czasie II wojny światowej przez ZSRR i Niemcy; kara d. nie jest znana prawu polskiemu "Dominium Maris Baltici" – termin używany w XV–XVII w. oznaczający władanie Morzem Bałtyckim; walkę o kontrolę żeglugi na Bałtyku podjęły Szwecja, Dania, Rosja a także Polska, która jednak z powodu braku silnej floty i portów oraz obojętności szlachty na sprawy morskie, nie odegrała w niej większej roli despotyzm – 1) bezwzględna i nieograniczona władza, często oparta na terrorze, nie uznająca praw i swobód obywatelskich; 2) skrajny absolutyzm, tyrania detronizacja – pozbawienie panującego władzy monarszej, usunięcie go z tronu dokument – 1) uwierzytelnione pismo stwierdzające lub wprowadzające jakiś stan prawny lub służące do wykonywania uprawnień; 2) nośnik informacji w formie utrwalonego zapisu drużyna – w okresie wczesnofeudalnym oddział przyboczny wodzów plemiennych; w Polsce do XII w. d. stanowiła trzon sił zbrojnych władców (d. Mieszka I liczyła ok. 3000 wojowników), z drużynników wykształciła się późniejsza warstwa feudałów dynastia – ród panujący w państwie monarchicznym, gdzie dziedziczna władza przechodzi z monarchy na jego potomstwo dysydenci – różnowiercy, określenie odstępców od kościoła panującego; w Rzeczpospolitej XVI–XVIII w. d. nazywano członków kościołów niekatolickich, w szczególności protestantów – luteranów i kalwinów, wyznawców prawosławia po 1695 r. nazywano dyzunitami dziesięcina – stała danina składana przez ludność na rzecz Kościoła, w Polsce od XI do XIX w.; dz. początkowo pobierana była jako 1/10 plonów, najczęściej w snopach, potem została zryczałtowana; szlachta płaciła dz. swobodną, składaną na rzecz dowolnie wybranego kościoła lub klasztoru dyzunici – nazwa nadawana w Rzeczpospolitej wyznawcom prawosławia, którzy w przeciwieństwie do unitów, nie przystąpili w 1596 r. do unii z kościołem rzymskokatolickim w Brześciu i tworzyli tzw. Kościół dyzunicki |