SŁOWNIK HISTORYCZNY||||||||||||||||||||||||rada miejska
reformacja
regencja
regalia
reparacje
restauracja
rokosz
różnowiercy
rugi
rycerstwo rada miejska – organ samorządu średniowiecznych miast lokowanych na prawie niemieckim; w Polsce od XIII w. r. m. miała uprawnienia ustawodawcze, m.in. wydawała wilkierze (przepisy regulujące stosunki wewnętrzne w mieście) i częściowo, obok ławy sądowej, prowadziła działalność sądowniczą; r. m., zdominowana przez patrycjat, zajmowała się finansami miasta i kierowała jego polityką zewnętrzną, składała się z 4–12 rajców i jednego lub kilku burmistrzów reformacja – ruch religijny i społeczno-polityczny w Europie XVI w. początkowo krytykujący stosunki panujące w Kościele katolickim i głoszący potrzebę ich naprawy, ostatecznie doprowadził do trwałego rozłamu w Kościele i powstania wielu wyznań protestanckich; początki r. biorą się ze średniowiecznych herezji (m.in. nauk J. Wiclifa i J. Husa) jednak dopiero wystąpienie M. Lutra w 1517 r. dało początek r. niemal w całej Europie; w Niemczech i we Francji wybuchły trwające wiele lat wojny religijne, zakończone dopiero pokojem augsburskim (1555) i edyktem nantejskim (1598); ruch reformacyjny przynosił, często nieoczekiwany dla jego twórców, efekt w postaci rozbicia samego protestantyzmu i powstawania coraz to nowych odłamów wyznaniowych; r. dotarła także do Polski, gdzie cieszyła się dość dużą popularnością wśród zniemczonego mieszczaństwa, które opowiadało się za wyznaniem luterańskim, a wśród części szlachty uznanie zdobył kalwinizm; podobnie jak w innych państwach ruch reformacyjny w Polsce przyczynił się do rozwoju piśmiennictwa narodowego i szkolnictwa; r. doprowadziła do reform w Kościele katolickim (patrz: kontrreformacja) regencja – 1) rządy jednej albo kilku osób (regentów) sprawowane w czasie małoletniości, choroby lub dłuższej nieobecności panującego; 2) jednostka administracyjna w Prusach i na ziemiach polskich zaboru pruskiego, stanowiąca ogniwo pośrednie pomiędzy powiatem a prowincją regalia – w średniowieczu uprawnienia przysługujące wyłącznie panującemu, dające mu możliwość czerpania dochodów z niektórych dziedzin gospodarki; r. dotyczyć mogły np. prawa bicia monet, stawiania grodów, budowania kopalń, polowania na grubego zwierza, rybołówstwa itp.; w miarę wzrostu wpływów szlachty i wprowadzania immunitetów większa część r. uległa likwidacji w XIV i XV w. reparacje – odszkodowania płacone przez jedno państwo na rzecz drugiego, będące wynagrodzeniem za poniesione szkody i straty; r. wojenne, płacone przez państwo zwyciężone państwom zwycięskim restauracja – 1) przywrócenie tronu obalonej uprzednio dynastii; 2) powrót do zniesionego poprzednio ustroju rokosz – w dawnej Polsce początkowo zjazd całej szlachty na sejm (nie tylko posłów); nazwa pochodzi od pola na Węgrzech zw. Rakos, gdzie tamtejsza szlachta zbierała się podczas zjazdów; król i magnaci polscy sprzeciwiali się udziałowi całej szlachty w sejmie (z wyjątkiem elekcji króla), stąd z czasem r. stał się określeniem buntu szlachty przeciw królowi dla obrony zagrożonych przywilejów i interesów (np. r. Zebrzydowskiego 1606–09, r. Lubomirskiego 1665–66) różnowiercy – patrz: dysydenci rugi – 1) w czasach rzeczpospolitej szlacheckiej sprawdzanie ważności mandatów posłów na sejm (r. poselskie); 2) postępowanie rugowe, podczas którego szlachcic pod przysięgą zeznawał o wiadomych mu przestępstwach; później na tej zasadzie działały sądy rugowe; 3) r. chłopskie – częściowe lub całkowite usuwanie chłopów przez szlachtę z gospodarstw w celu powiększenia ziem folwarcznych rycerstwo – w średniowieczu uprzywilejowana warstwa społeczna, w skład której wchodzili wojownicy rekrutujący się spośród wasali, którzy w zamian za ziemię (patrz: lenno), zobowiązywali się do służby wojskowej u seniora i uczestnictwa w wyprawach przez niego organizowanych; w X–XI w. r. stanowiło odrębną grupę z własnym kodeksem moralnym i szczególnymi zwyczajami (np. pasowanie na rycerza, turnieje); w Polsce obyczaje rycerskie pojawiły się w XI w.; uprawnienia r. polskiego wobec władcy regulowało prawo rycerskie; w XIV–XV w. r. przekształciło się w "stan rycerski" – szlachtę |
