SŁOWNIK HISTORYCZNY||||||||||||||||||||||||obozy jenieckie
obozy koncentracyjne
oligarchia
opole
ordalia obozy jenieckie (hitlerowskie) – miejsca, w których podczas II wojny światowej przymusowo przebywali wzięci przez Niemców do niewoli żołnierze nieprzyjacielscy; dla oficerów organizowane były – oflagi, a dla podoficerów i szeregowców – stalagi; postanowienia konwencji haskich i konwencji genewskiej z 1929 r. w sprawie traktowania jeńców wojennych często były przez Niemców łamane, w ogóle nie były przestrzegane wobec jeńców radzieckich, których nie dzielono na oficerów i szeregowców i poddawano eksterminacji; zamordowano ok. 3,4 mln jeńców Armii Czerwonej (Niemcy jako pretekst wykorzystywali fakt, że ZSRR nie podpisał konwencji z 1929 r.); w latach 1939–1945 istniało 70 niemieckich o. j., 14 oflagów i 56 stalagów; polscy jeńcy (ok. 500 tys.) pochodzili głównie z aresztowań w trakcie kampanii wrześniowej 1939 r., część z kampanii francuskiej 1940 r. i ok. 16 tys. z powstania warszawskiego; Niemcy nie uznawali praw jenieckich wobec członków konspiracji i partyzantów poza prawami powstańców warszawskich obozy koncentracyjne (niemieckie) 1933–1945 – wielkie ośrodki karne organizowane przez władze III Rzeszy w Niemczech i później na terenach zajętych przez Niemcy; pierwszy o. k. powstał w 1933 r. w Dachau; w latach 1936–39 zakładano kolejne obozy – Sachsenhausen, Buchenwald, Mauthausen, Flossenbürg, Ravensbrück (kobiecy) i inne; przed II w. ś. do o. k. kierowani byli ludzie uznani za wrogów ustroju narodowo-socjalistycznego i kryminaliści (gł. obywatele Niemiec i Austrii); początkowo o. k. podlegały SA, później inspektorowi obozów koncentracyjnych w Głównym Urzędzie Zarządzania Gospodarczego SS; po wybuchu II w. ś. władze hitlerowskie rozbudowywały stare i zakładały w Niemczech i na terenach okupowanych liczne nowe o. k., m.in. w Stutthof (Sztutowo), Oświęcimiu (Auschwitz), Gross–Rosen (Rogoźnica), Bergen–Belsen, Majdanku, Dora–Mittelbau, Płaszowie; w o. k. zamykani byli obywatele krajów podbitych przez Niemcy: uczestnicy ruchu oporu, politycy, intelektualiści, duchowni a także przypadkowe osoby zatrzymane w tzw. łapankach na ulicach okupowanych miast; więźniowie o. k. byli wyjęci spod prawa, otrzymywali głodowe racje żywnościowe i zmuszani byli do wykonywania pracy ponad siły; z nieludzkiej eksploatacji niewolniczej pracy więźniów korzystały niemieckie koncerny (IG–Farbenindustrie, Siemens, Krupp i in.); więźniowie o. k. masowo umierali wskutek wyniszczających warunków bytowania, wycieńczenia, głodu, tortur i egzekucji, które wykonywano na oczach współwięźniów; za najmniejsze uchybienie wymierzano okrutne i wyrafinowane kary; w wielu o. k. przeprowadzano zbrodnicze eksperymenty pseudomedyczne; słabych i chorych zabijano; od 1941 r. niektóre o. k. spełniały rolę specjalnych ośrodków eksterminacji (obozy zagłady), w których ludzi masowo uśmiercano zaraz po przywiezieniu (Oświęcim–Brzezinka, Chełmno, Treblinka, Sobibór, Bełżec, Majdanek i in.); ofiary pozbawiano życia w komorach gazowych lub specjalnie skonstruowanych samochodach – gazami spalinowymi; ciała zabitych najczęściej palono; głównym celem obozów zagłady była ostateczna eksterminacja ludności żydowskiej (patrz: holocaust) oraz likwidacja jeńców radzieckich; największym o. k., i zarazem obozem zagłady, był KL Auschwitz–Birkenau (Oświęcim–Brzezinka), miejsce najokrutniejszych kaźni i ludobójstwa na niespotykaną skalę; szacuje się, że w obozie tym zginęło ok. 2 mln ludzi, głównie Żydów, ale również bardzo wielu Polaków, Rosjan i obywateli innych narodowości; dokładna liczba ofiar o. k. nie jest znana, gdyż hitlerowcy zniszczyli większość dokumentacji obozowych; przypuszcza się, że we wszystkich o. k. w latach 1933–1945 mogło zginąć ok. 8–10 mln ludzi oligarchia – forma rządów polegająca na sprawowaniu władzy przez nieliczną grupę arystokracji rodowej lub majątkowej; w Polsce pod nazwą o. magnacka (patrz: magnateria), grupa rodów mająca decydujący wpływ na rządy w państwie i jego politykę (poł. XVII–XVIII w.); o. magnacka osłabiała władzę centralną w państwie i przyczyniła się do chaosu i rozprzężenia w kraju, co ułatwiło w II poł. XVIII w. państwom sąsiednim dokonanie rozbiorów Rzeczpospolitej opole – wspólnota terytorialna u Słowian zachodnich; na ziemiach polskich ukształtowana do poł. I tys. po Chr.; w okresie wczesnofeudalnym o. składało się zwykle z kilku osad, których mieszkańców łączyły wspólne interesy gospodarcze i prawno-administracyjne; ślady organizacji opolnej przetrwały do XIV w. ordalia – patrz: sądy boże |
