SŁOWNIK HISTORYCZNY||||||||||||||||||||||||casus belli cechy Collegium Nobilium Corana Regni Poloniae cuius regio, eius religio czeladź cześnik czynsz casus belli – (z łac. oficjalna przyczyna wybuchu wojny) zdarzenie mające usprawiedliwić rozpoczęcie działań wojennych, pretekst do wojny cechy – organizacje zawodowe rzemieślników w miastach średniowiecznych (w Polsce od XIII w.), broniące interesów gospodarczych i praw politycznych swoich członków, pełniły również funkcję religijną i kulturalną, a w razie zagrożenia organizowały obronę miast; pełnoprawnymi członkami c. byli właściciele warsztatów – mistrzowie (majstrowie), u których pracowali i szkolili się czeladnicy i uczniowie; c. dążyły do kontroli jakości, ceny i zbytu swoich produktów i jednocześnie zwalczały rzemieślników nie zrzeszonych tzw. partaczy, co w pewnym stopniu hamowało rozwój gospodarczy; od XV w. zaczęto ograniczać rolę c.; w okresie rozwoju przemysłu, mimo utraty znaczenia, c. zachowały funkcje szkoleniowe, samopomocowe, religijne i kulturalne; w 1816 r. w Królestwie Polskim zmieniona została nazwa c. na "zgromadzenia rzemieślników", ale tradycyjna nazwa przetrwała do czasów współczesnych Collegium Nobilium – szkoła internatowa dla młodzieży szlacheckiej założona w 1740 r. w Warszawie przez Stanisława Konarskiego z zakonu pijarów, przeznaczona dla synów zamożnej szlachty; w C. N. stosowano nowe metody nauczania, obowiązywał szerszy niż w innych współczesnych szkołach program (wprowadzono m.in. nauki matematyczno-przyrodnicze, język polski, prawo, ekonomię, języki nowożytne); C. N. wykształciło wielu wybitnych działaczy polskiego oświecenia; istniało do 1832 r. Corana Regni Poloniae – patrz: Korona Królestwa Polskiego cuius regio, eius religio – (z łac. czyj kraj, tego religia) zasada przyjęta w czasie pokoju religijnego w Augsburgu w 1555 r., która oznacza: wyznanie panującego obowiązuje także poddanych czeladź – 1) ludność zatrudniona na dworze feudała; 2) od XV–XVI w. służba domowa na dworze szlacheckim cześnik – w Polsce do XIV w. nadworny urzędnik mający pod opieką piwnicę panującego; od XIV w. tytuł honorowy czynsz – świadczenie pieniężne lub danina w naturze, składane przez chłopa na rzecz właściciela gruntów za użytkowanie ziemi; w Polsce upowszechnione od XIII w., w okresie kolonizacji; wraz z rozwojem gospodarki folwarcznej w XVI w. cz. zastąpiony został przez rentę odrobkową – pańszczyznę; ożywienie wymiany towarowo-pieniężnej w XVIII w. spowodowało ponowne przechodzenie na cz., co miało miejsce szczególnie w I poł. XIX w., poprzedzając uwłaszczenie chłopów
|