SŁOWNIK HISTORYCZNY

A|B|C|D|E|F|G|H|I|J|K|L|Ł|M|N|O|P|R|S|Ś|T|U|V|W|Z

"Familia" – magnackie stronnictwo związane głównie z rodem Czartoryskich, ukształtowane u schyłku panowania Augusta II Mocnego, dążące do przeprowadzenia w Rzeczpospolitej reform ustrojowych, scentralizowania i usprawnienia aparatu państwowego, zwiększenia skarbu i liczebności wojska, zniesienia liberum veto; próby reform, podejmowane przez stronnictwo, skutecznie hamowane były przez Rosję, ingerującą w wewnętrzne sprawy Polski; pod koniec panowania Augusta III "F." dążyła do odsunięcia Sasów od władzy w Rzeczpospolitej; w czasie Sejmu Czteroletniego (1788–1792) "F." współpracowała z królem Stanisławem Augustem Poniatowskim przy uchwalaniu Konstytucji 3 maja

federacja – państwo związkowe, funkcjonujące jako zjednoczenie państw, krajów, stanów itp., posiadające własne organy federalne, którym podmioty wchodzące w jego skład przekazują część swych praw suwerennych

folwark – duże gospodarstwo rolne lub rolno-hodowlane produkujące na zbyt, przy wykorzystaniu pracy chłopów pańszczyźnianych (patrz: pańszczyzna) albo ludności najemnej; pierwsze f. powstały w XIV w; od połowy XVI w. dominującą formą gospodarki wiejskiej dla większości ziem polskich był f. pańszczyźniany; f. stanowił własność feudała, opierał się na przymusowej, darmowej pracy chłopów pańszczyźnianych; rozwój f. w Polsce był spowodowany dużym zapotrzebowaniem na zboże (gł. produkt f.) w kraju a także w rozwijających się przemysłowych krajach Europy zachodniej; istnienie f. pańszczyźnianego utrzymało się do uwłaszczenia chłopów w XIX w., później rozwijał się jako f. kapitalistyczny, oparty na najemnej sile roboczej; f. zlikwidowane zostały na mocy dekretu o reformie rolnej w 1944 r.

feudalizm – ustrój społeczno-polityczny i gospodarczy oparty na systemie wzajemnej zależności, kiedy wasal, w zamian za beneficjum, uznawał zwierzchność seniora, który gromadził wokół siebie słabszych i zobowiązywał się do udzielania im pomocy i protekcji w zamian za wierną służbę; aktem poddania się wasala seniorowi był hołd lenny; system lenny osłabiał władzę królewską ponieważ istniała zasada, że "wasal mego wasala nie jest moim wasalem" – w przypadku buntu możnego wasala, monarcha tracił władzę nad całym podległym mu lennem; w systemie feudalnym najniżej postawieni byli chłopi, którym przysługiwało prawo użytkowania ziemi w zamian za określoną robociznę (pańszczyznę) lub czynsz na rzecz feudała; w klasycznej formie f. występował w Europie zachodniej w X–XIII w.; rozkład f. nastąpił w XIV–XV w., ale jego przeżytki zachowały się w wielu krajach europejskich do XVIII i XIX w. (np. w Polsce do XIX w.)