SŁOWNIK HISTORYCZNYA|B|C|D|E|F|G|H|I|J|K|L|Ł|M|N|O|P|R|S|Ś|T|U|V|W|Zgetto getto – wydzielona część miasta, zamieszkana przez mniejszość narodową, rasową lub religijną; od XVI w. w miastach europejskich dzielnica lub ulica, zamieszkana przez ludność żydowską; podczas II wojny światowej na okupowanych ziemiach polskich Niemcy tworzyli dla Żydów i osób pochodzenia żydowskiego przymusowe g. zamknięte (pierwsze g. powstało w Piotrkowie Trybunalskim w X 1939 r., później w innych miastach); w roku 1940 powstały największe g. – w Warszawie (ok. 500 tys. osób) i Łodzi (ok. 300 tys. osób) a w 1941 r. w Białymstoku, Lwowie, Wilnie; g. otoczone były murami, drutem kolczastym i kordonem policyjnym, nieludzkie warunki jakie tam panowały spowodowały śmierć wielu ich mieszkańców (głód, choroby); pomoc dla ludności żydowskiej zamkniętej w g. organizowała m.in. Rada Pomocy Żydom – Żegota; tworzenie g. stanowiło początek akcji mającej na celu całkowitą zagładę Żydów (patrz: holocaust); w 1942 r. władze niemieckie rozpoczęły likwidację g., uruchamiając na wielką skalę obozy zagłady (patrz: obozy koncentracyjne); w czasie likwidacji g. w Warszawie jego mieszkańcy stawili opór, 19 IV 1943 r. wybuchło powstanie w g. warszawskim; bojownicy żydowscy, podejmując nierówną walkę, wykazali się wielką determinacją i bohaterstwem; polskie podziemie, w miarę możliwości, udzielało pomocy żydowskim organizacjom wojskowym; akcję likwidacji g. zakończono w Generalnej Guberni w 1943 r.; g. w Łodzi zlikwidowano w 1944 r. gildia – w miastach średniowiecznej Europy stowarzyszenie kupców (zwykle jednej specjalności); g. usprawniały handel, organizowały wzajemną pomoc i dbały o interesy swych członków; w Polsce rozwijały się od XIV w., podział na g. zachował się do XIX w. glejt – list żelazny, dokument zapewniający określonej osobie bezpieczeństwo osobiste; w Polsce list gwarantujący skazańcom lub zbiegom bezpieczny przejazd w celu stawienia się przed sądem gród – w okresie plemiennym osada o charakterze obronnym, zakładana w miejscach trudno dostępnych, ogrodzona palisadą lub obwałowana; od pierwszych Piastów do XII w. g. pełnił funkcję administracyjną, był siedzibą władcy lub jego przedstawiciela – kasztelana; przy g. powstawały podgrodzia – ośrodki rzemiosła i handlu, które z czasem przekształciły się w miasta; od XIII w. g. zaczęły zanikać, zastępowane były miastami z zamkami obronnymi gubernia – w Rosji jednostka podziału terytorialnego z gubernatorem na czele; w latach 1837–1915 jednostka administracyjna wprowadzona przez zaborcę, również na ziemiach polskich gwarectwa – w średniowieczu organizacje górnicze eksploatujące kopalnie kruszców; członkowie g. nazywani byli gwarkami, z czasem g. stały się związkami przedsiębiorców górniczych, czerpiącymi z kopalń duże zyski |