SŁOWNIK HISTORYCZNY

A|B|C|D|E|F|G|H|I|J|K|L|Ł|M|N|O|P|R|S|Ś|T|U|V|W|Z

janczarowie
jarmark
jasyr
junkrzy
jurydyka

janczarowie – regularna doborowa piechota turecka utworzona w I poł. XIV w., początkowo formowana z brańców chrześcijańskich zmuszanych do przejścia na islam, później z poddanych sułtana pochodzenia nietureckiego, a od XVI w. także spośród Turków; j. obowiązywała surowa dyscyplina i bezwzględne posłuszeństwo sułtanowi, od XVII w. stanowili siłę decydującą o wewnętrznej sytuacji Turcji; korpus j. zlikwidowany został w 1826 r.

jarmark – w średniowieczu jedna z ważniejszych form handlu, głównie hurtowego; wolna wymiana towarowa podczas j. odbywała się w określonych ośrodkach handlowych, zwykle raz do roku, w związku z jakimś świętem kościelnym; w czasie j. nie obowiązywały żadne ograniczenia w handlu (np. prawo składu); w Polsce j. pojawiły się w XIII w.; w XVI w. duże znaczenie miał j. w Lublinie, na który zjeżdżali kupcy z Korony, Litwy, Prus i Rosji

jasyr – niewola u Turków lub Tatarów (także jeńcy, brańcy przez nich uprowadzeni); ludność wziętą w j. traktowano jak niewolników i sprzedawano na targach, młodych chłopców przeznaczano do służby w oddziałach janczarów, dziewczęta oddawano do haremów – jedynie bardzo bogaci jeńcy mogli się wykupić z niewoli

junkrzy – wielcy właściciele ziemscy w Prusach, Meklemburgii i Holsztynie; XVII-wieczna monarchia pruska miała silne oparcie w j., którzy byli rzecznikami nacjonalistycznej, zaborczej polityki, zwłaszcza antypolskiej; synowie j. stanowili trzon kadry oficerskiej armii pruskiej; j. dominowali w armii, administracji i gospodarce Prus również w XIX w.

jurydyka – tereny w obrębie miast, wyłączone spod sądownictwa i administracji miejskiej, stanowiące prywatną własność feudałów świeckich lub duchownych; w Polsce największy rozwój j. nastąpił w XVI i XVII w.; j. były często dużymi ośrodkami rzemiosła pozacechowego (patrz: cechy) i stanowiły dużą konkurencję dla miast; istnienie j. ograniczało dochody miast i hamowało ich rozwój, dlatego mieszczanie dążyli do ich zniesienia, j. zostały zlikwidowane pod koniec XVIII w. u schyłku I Rzeczpospolitej