SŁOWNIK HISTORYCZNYA|B|C|D|E|F|G|H|I|J|K|L|Ł|M|N|O|P|R|S|Ś|T|U|V|W|Zlatyfundia latyfundia – 1) w starożytnym Rzymie wielkie majątki ziemskie; 2) w Polsce tworzone od czasów średniowiecznych wielkie posiadłości ziemskie, należące do magnaterii; od XVI w. w Polsce i na Litwie pod względem gospodarczym i administracyjnym organizowane były nieomal jak osobne państwa; magnaci poszerzali swe posiadłości, prowadząc ekspansję głównie we wschodniej części Rzeczpospolitej (na ziemiach ukraińskich i litewskich) lenno – 1) ziemia nadawana przez seniora w użytkowanie wasalowi; przekazanie l. następowało po złożeniu przez wasala hołdu lennego i przysięgi wierności; 2) całokształt stosunków feudalnych między seniorem a wasalem liberum veto – (z łac. wolne nie pozwalam); w Polsce XVII–XVIII w. prawo zezwalające jednemu posłowi na zerwanie sejmu i unieważnienie wszystkich jego postanowień, wywodzące się z zasady jednomyślności uchwał sejmowych; przez l. v. sejm został zerwany po raz pierwszy w 1652 r. (uczynił to poseł trocki W. Siciński na polecenie potężnego magnata litewskiego J. Radziwiłła); w XVIII w. sejmy zrywane były bardzo często prawem l. v.; Konstytucja 3 maja (1791) zniosła l. v., wprowadzając w sejmie zasadę większości głosów legitymizm – doktryna polityczna z pocz. XIX w., głosząca że "prawa historyczne" dynastii do tronu są nienaruszalne; l. był podstawą działalności i postanowień kongresu wiedeńskiego (1814–15), służył głównie restauracji absolutyzmu i odzyskaniu tronów przez władców obalonych przez rewolucje lokacja – w Polsce od XIII w. zakładanie wsi lub miasta na prawie niemieckim dokonywane przez zasadźcę, działającego z polecenia księcia lub innego pana feudalnego; później l. nazywano organizowanie i nadawanie prawa niemieckiego już istniejącym miastom i wsiom; l. miast wiązała się z regulacją ruchu, wytyczeniem sieci ulic i wprowadzeniem regularnej zabudowy; l. wsi (od poł. XIII w.) rzadko dotyczyła zakładania nowych osad, w większości przypadków było przenoszone prawo niemieckie na wsie polskie już istniejące; feudał po otrzymaniu od władcy immunitetu zawierał umowę z zasadźcą, na czele stawał sołtys, który przewodniczył wiejskiej ławie sądowej, chłopi zwykle otrzymywali w samodzielne użytkowanie łan ziemi i po okresie wolnizny, zwalniającym ich od opłat, zobowiązani byli do uiszczania czynszu i niewielkiej robocizny na rzecz feudała; l. wsi przyczyniła się do upowszechnienia trójpolówki |